IJsheiligen?

IJsheiligen is één van de oudste en wellicht het bekendste begrip uit de volksweerkunde. De eerste berichten over deze "strenge heren" dateren van rond het jaar 1000. De IJsheiligen zijn St. Mamertus, St. Pankratius, St. Servatius en St. Bonifatius. Zij vieren hun naamdagen op achtereenvolgens 11, 12, 13 en 14 mei.

De IJsheiligen ontlenen hun benaming aan het gevaar van koud voorjaarsweer voor het gewas, dat in deze tijd in volle bloei staat. Een late vorstnacht kan nu veel schade aanrichten. Het is echter niet zo dat tijdens de IJsheiligen de kans op een overgang naar koud weer groter is dan op andere dagen in het voorjaar.

 

Abrupte temperatuurveranderingen, die onder andere het gevolg zijn van het nog relatief koude zeewater, zijn kenmerkend voor dit hele jaargetijde en kunnen ook in juni nog voorkomen. Wel neemt na half mei de kans op vorst sterk af en aan het eind van deze maand zijn temperaturen onder nul heel uitzonderlijk. In dat opzicht markeren de IJsheiligen meestal de overgang naar een periode met een meer zomers karakter.

 

Het is een algemeen bekend gegeven dat je pas na IJsheiligen kan beginnen met het planten in de volle grond. Omstreeks deze tijd komt in West-Europa nogal eens een schade brengende nachtvorst voor. Hij begint meestal rond 7 mei met een koude noordenwind.

 

Weerspreuken
"Pancraas, Servaas, en Bonifaas,
brengen sneeuw en ijs helaas!"

 

"Voor IJheiligen de bloempotten buiten,
veelal kun je er dan naar fluiten,
wacht af tot de heiligen zijn voorbij,
de bloemen zijn u daarvoor blij."

 

"Het kan vriezen tot in mei,
tot de IJsheiligen zijn voorbij."

 

"Al is Mamertus oud en grijs,
houdt hij van vriezen nog en ijs."

 

"Servaas moet verlopen zijn,
voor de nachtvorst goed en wel verdwijnt."

 

"Wie zijn schaap scheert voor St. Servaas
houdt meer van wol dan van het schaap."

 

Rijmpje

"Bonifatius ziet men hier staan,
een lange weg ben ik gegaan,
striemende regen breng ik dit land,
ik ben een man van kille stand.
En dit hier is Sofie, mijn vrouwtje zoet,
die houdt van mij en weet heel goed:
het voorjaar willen wij verdrijven,
koude zal hier voortaan blijven."

 

De "heiligen"
Van oorsprong heeft IJsheiligen betrekking op de naamdagen van de volgende katholieke heiligen:

• Mamertus 11 mei
• Pancratius 12 mei
• Servatius 13 mei
• Bonifatius 14 mei

Drie is het heiliggetal en daarom rekent men er in de meeste landen maar drie tot de IJsheiligen. In sommige landen wordt St. Mamertus niet meegeteld, in andere landen hoort St. Bonifatius er niet bij.